|
Koło garncarskie pojawiło się około 3200 roku p.n.e. w Mezopotamii. Była to poziomo osadzona drewniana tarcza, wprowadzana w ruch obrotowy napędem nożnym. Ułatwiło to formowanie symetrycznych o jednakowej grubości ścianek garnków, pozwoliło na "masową" ich produkcję i przyczyniło się do powstania jednego z pierwszych zawodów - zawodu garncarza.
Rodzaje kół garncarskich
Koło garncarskie jest urządzeniem, na którym garncarz może formować wyroby ceramiczne, jak garnki, miski itp.
Samo koło garncarskie, jak również pracę na nim, zaliczano dawniej do ,,czarodziejskiej sztuki". Zastosowanie koła garncarskiego wiąże się prawdopodobnie z wprowadzeniem, w późniejszym okresie płaskiej, nieruchomej, okrągłej podstawki( toczka garncarskiego). Nawet w czasach obecnych podstawką posługują się ludy o niższej kulturze. Podstawka ułatwia lepienie większych naczyń oraz formowanie okrągłego dna. Umożliwia ona również obracanie naczynia w czasie procesu lepienia.
Pierwotne koło garncarskie służyło początkowo przede wszystkim do obtaczania naczyń, w celu uzyskania ich różnego kształtu. Koło takie składało się z drewnianej głowicy zawieszonej na nieruchomej osi. Wprawiano je w ruch ręcznie.
Praca na kole garncarskim jednotarczowym czterosponowym na osi nieruchomej.
Koło sponowe pojawiło się w Polsce ok. XIII wieku. Zachowane do dnia dzisiejszego ryciny przedstawiające pracę średniowiecznych garncarzy uwidaczniają głownie ten właśnie rodzaj kół garncarskich. Koło sponowe składało się z głowicy i „spodka". Spodek jest to dolne koło o wymiarach zbliżonych do wymiarów głowicy. Głowica i spodek były zespolone 4 lub 6 sponami, czyli pionowymi drążkami łączącymi ze sobą głowice i spodek koła. Koło, osadzone na nieruchomej osi, było wprowadzane w ruch nogą. Koła spoinowe spotykano w Polsce jeszcze w okresie międzywojennym (1918—1939).
Koło sponowe wolnoobrotowe
Bardziej już udoskonalonym typem koła garncarskiego było koło dwutarczowe bezsponowe – szybkoobrotowe.Ten typ koła znajduje powszechne zastosowanie nie tylko w Polsce, lecz również w całej Europie.
Koło szybkoobrotowe składa się z tarczy kolistej, zwanej głowicą, koła zamachowego oraz osi, zwanej wrzecionem. Głowica koła jest osadzona na osi, na której jest również osadzona tarcza zamachowa zwana spodkiem. Oś koła garncarskiego wraz z głowicą i kołem zamachowym garncarz wprawia podczas pracy w ruch wirowy. Całe urządzenie jest utrzymywane w pozycji pionowej za pomocą panewki przytwierdzonej do ławki, na której siedzi garncarz. Ławka z przymocowaną panewką stanowi część obudowania koła garncarskiego. Dolny koniec osi jest ostro zakończony i spoczywa na łożysku oporowym. Koło garncarskie garncarz wprawia w ruch wirowy nogą za pomocą koła zamachowego.
Koło nożne – szybkoobrotowe
Najstarsze wiadomości o istnieniu koła szybkoobrotowego w Europie pochodzą z XVI wieku. Z Włoch miało ono przejść do Francji, a w XVIII wieku do Niemiec i dalej na wschód. Koło garncarskie stało się narzędziem pracy garncarzy ludowych. Służyło ono do pracy również w małych warsztatach ceramicznych oraz w wydziałach formierskich dużych zakładów (np. do toczenia półmisków).
Stosowane obecnie koła różnią się w zasadzie jedynie sposobem napędu. Najprostszym napędem koła jest napęd nożny. Koło może być również poruszane za pomocą urządzenia podobnego do stosowanego w nożnej maszynie do szycia. Znany i stosowany jest także system poruszania koła napędem silnikowym, najczęściej elektrycznym. Koło tego typu daje możność regulowania prędkości obrotowej.
Formowanie na kole garncarskim przedmiotów z masy ceramicznej odbywa się ręcznie. Do wykończenia używa się narzędzi i przyrządów pomocniczych: noży, wzorników i cyrkli. Do tego potrzebne są również gąbki, drewniane deseczki do wyrównywani powierzchni wyrobów oraz krótki drut z dwoma uchwytami do ścinania uformowanych przedmiotów z głowicy toczka.
|
