|
Garncarze kopali pokłady gliny znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie.
Bardzo istotnym z punktu widzenia technologii garncarskiej jest właściwy gatunek glin, które podzielono na tłuste i chude.
Gliny tłuste - o małej zawartości piasku są wprawdzie bardziej plastyczne, ciągliwe i po wypaleniu dają czerep o przełomie zwartym, nieprzepuszczalnym, ale naczynia z nich wykonane łatwo pękają podczas wypału w piecu garncarskim.
Gliny chude -zawierające znaczniejszą domieszkę piasku, są mniej plastyczne i bardziej porowate, a ich powierzchnia po wypaleniu pozostaje szorstka.
Niezależnie od wprowadzonego podziału najbardziej rozpowszechnionym typem glin są gliny żelaziste o wypale barwy czerwonej.
Kawałek gliny garncarskiej
Obróbka wstępna mas naturalnych
W niektórych przypadkach glina nadawała się do obróbki wprost ze złoża. Czasami niezbędne było mieszanie gliny z dwóch rodzajów złóż lub wmieszanie elementów schudzających .Zwiezioną glinę zrzucano do dołu wykopanego na podwórzu, bądź do piwnicy gdzie leżała przez jakiś czas, a nawet zimowała w celu przemrożenia, co wpływało dodatnio na jej strukturę. Składowaną w dole glinę polewano wodą, "żeby była miękciejsza", "dziabano szpadlem, żeby się dobrze ulasowała". Po wyjęciu zaś zbijano ją szlagą tj. metalowym drążkiem i strugano. Gdy glina rozmiękła zbijano ją młotkiem lub drewnianą pałką do kupy. Struganie gliny w cienkie wióry wykonywano narzędziem podobnym do sierpa. Wióry zwilżano wodą i zbijano ponownie w blok, bądź przydeptywano 2 razy i znów strugano. Miało to na celu dokładne jej przemieszanie. Następnie blok gliny kładziono na stołek i wybierano kamyki i inne zanieczyszczenia. Wyrabianie gliny przez, deptanie nogami i mieszanie rękoma, jak "ciasto" nazywało się właśnie "kłusowaniem". Z wyrobionej należycie gliny garncarz formował gruby wałek i ciął go na kawałki, tzw. kłusy, których wielkość zależała od zamierzonego rozmiaru naczynia. Niektórzy garncarze ułatwiali sobie obróbkę gliny stosując maszynkę do jej urabiania, która pozwalała im wyeliminować część ręcznego procesu kłusowania. Było to proste urządzenie wykonane najczęściej z przerobionych wiejskich sieczkarni. Z początku poruszane ręcznie napędzanym kołem zamachowym a następnie silnikiem elektrycznym.
Urabianie gliny garncarskiej
Obróbka właściwa mas naturalnych
Właściwe przygotowanie masy do formowania na kole garncarskim jest czynnością bardzo ważną. Od dobrego przygotowania masy zależy nie tylko jakość formowanych wyrobów, ale ma to dodatni wpływ również na sam proces formowania. Masa ta powinna być jednorodna, dobrze odpowietrzona (bez wewnętrznych pęcherzy powietrza) oraz o właściwej dla danego wyrobu twardości, wilgotności i uziarnieniu. Gdy masa jest zbyt ,,wolna'' i wilgotna, nie będzie ona ,,stała", nie da się wyciągnąć podczas formowania, będzie ,,opadać", a przedmiot toczony ulegnie deformacji.
Masa natomiast zbyt twarda jest trudna do formowania, pęka i wymaga dużego nakładu pracy.
Właściwy dobór wilgotności masy zależy w dużej' mierze od kształtu formowanego wyrobu. Duże naczynia muszą być formowane z masy o mniejszej wilgotności - z masy twardej, małe zaś naczynia- z masy o większej wilgotności, z masy miękkiej.
Tłuste i drobnoziarniste gliny mają tendencję do osiadania. Gliny te wymagają schudzenia. Schudza się je przez dodanie do masy piasku lub drobno mielonych skorup. Ziaren grubych i ostrych nie można jednakże dodawać, gdyż przy formowaniu kaleczą ręce. Nie utrudniają natomiast pracy drobno zmielony „złom" ze skorup oraz delikatny mułek. Masa do formowania powinna być dokładnie wymieszana, przerobiona i przedołowana. Ręczne odpowietrzanie masy jest czynnością bardzo pracochłonną i wymagającą dużego wysiłku fizycznego. Odpowietrzanie masy może się odbywać na płycie kamiennej lub betonowej, na stole obitym blachą lub na innych płaszczyznach, jednak pod warunkiem, aby miały one powierzchnię gładką i niezbyt porowatą. Zbyt szorstka i porowata powierzchnia powoduje przyklejanie się masy i tym samym utrudnia proces ręcznego odpowietrzania.
Proces odpowietrzania ręcznego ma następujący przebieg:
Z dokładnie wymieszanej i przedołowanej masy ucina się blok o ciężarze ok. 10-20 kg. Ciężar ucinanego bloku może być w miarę potrzeby mniejszy.
Blok masy tnie się pionowo drutem na jednakowe kawały. Ucięty kawał bloku rzuca się następnie z dużą siłą na drugą część bloku, a wówczas pęcherzyki powietrza znajdujące się blisko powierzchni masy zostają wyzwolone. Następnie bryłę przewraca się na bok i opisaną czynność powtarza. Odpowietrzanie masy przez jej ubijanie przeprowadza się tak długo, aż masa przestanie wykazywać na przekroju obecność zamkniętych pęcherzyków powietrza, czyli stanie się jednolita.
|
